Zagrożenia internetowe. Charakterystyka wybranych zjawisk
Bezpieczeństwo w cyberprzestrzeni to nasza wspólna odpowiedzialność. Wraz z dynamicznym rozwojem technologii, środowisko cyberprzestrzeni ulega ciągłym zmianom, Jedno pozostaje niezmienne. Cały czas możemy się w nim spotkać z przestępczością, w tym wypadku z cyberprzestępczością. Bezpieczeństwo Polski w cyberprzestrzeni jest na dramatycznie niskim poziomie. Dlatego tak ważne są inicjatywy, takie jak Europejski Miesiąc Cyberbezpieczeństwa, które maja na celu szerzenie wiedzy z zakresu cyberprzestępczości i cyberhigieny. Aby móc skutecznie walczyć z tymi zjawiskami, należy je dobrze poznać. Dlatego prezentujemy zestawienie zagrożeń internetowych, które każdego dnia czyhają na nas i naszych bliskich w Internecie. Z pewnością zaprezentowany katalog nie obejmuje wszystkich potencjalnych zagrożeń. Mamy jednak nadzieję, że przyczyni się do zwiększenia poziomu bezpieczeństwa i lepszego rozumienia zjawisk internetowych.
Child Grooming
Child grooming nazywane inaczej uwodzeniem dzieci jest zjawiskiem polegającym na przygotowywaniu dziecka do wykorzystania seksualnego. Polega ono przede wszystkim na zaprzyjaźnieniu się z dzieckiem. Poprzez nawiązanie silnej więzi emocjonalnej sprawca chce przejąć kontrolę nad dzieckiem. Oczywiście jednym z podstawowych założeń takiej relacji jest utrzymanie jej w tajemnicy. Z czasem dorosły wprowadza do rozmów tematykę erotyczną. Nierzadko prezentuje pornografię, także dziecięcą. Uwodzenie może prowadzić do wykorzystania seksualnego dziecka bądź do produkcji materiałów pornograficznych z udziałem dziecka. Uwodzenie dzieci przez Internet bądź za pomocą innych systemów teleinformatycznych zostało wprowadzone do katalogu przestępstw nowelizacją Kodeksu karnego z 5 listopada 2009 roku.Cyberprostytucja
Cyberprostytucja nazywana jest inaczej wirtualną prostytucją. Zjawisko to polega na uzyskiwaniu korzyści materialnych w związku z udostępnianiem i przekazywaniem materiałów o charakterze erotycznym lub pornograficznych z własnym udziałem. Przekazywane mogą być zdjęcia, filmy lub coraz częściej pokazy na żywo. Osoba prostytuująca się może to robić dobrowolnie lub pod przymusem (stręczycielstwo). W sieci mnożą się wyspecjalizowane serwisy umożliwiające nawiązywanie połączeń i transmisji video pomiędzy użytkownikami (w tym serwisy społecznościowe). Taki przekaz może zostać nagrany przez odbiorcę następnie udostępniony w Internecie. Niestety cyberprostytucja nasila się wśród osób nieletnich, dla których jest to szczególnie atrakcyjna forma zarobkowa. Zjawisko to dotyka także dzieci. Materiały przez nie wytworzone są usilnie poszukiwane przez osoby o pedofilskich skłonnościach. Często także są efektem procesu uwodzenia (child groomingu).Cyberprzemoc
Cyberprzemoc, czyli stosowanie przemocy poprzez nękanie, straszenie i obrażanie, podszywanie się, publikowanie obraźliwych komentarzy bądź publikowanie i rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji. Zachowania te są realizowane przy użyciu nowych technologii, głównie Internetu oraz sieci telekomunikacyjnej i telefonów komórkowych. W przypadku firm bądź instytucji możemy mówić o zniesławieniu. Cyberprzemoc może dotknąć wszystkich użytkowników Internetu, bez względu na wiek, płeć czy też pochodzenie. Ofiara cyberprzemocy może zgłosić ten fakt na Policję bądź do prokuratury. Zaleca się zabezpieczenie dowodów aktu przemocy w postaci elektronicznych kopii i wydruków. Nie wolno także kasować żadnych wiadomości (maile, sms-y) będącymi dowodami w sprawie. Świadkowie cyberprzemocy, czyli osoby bezpośrednio niezaangażowane, ale obserwujące jego przejawy (np. obraźliwe komentarze) powinny zgłosić taki fakt do administratora bądź też moderatora strony. Obecnie znaczna część witryn pozwala zgłaszać fakt naruszeń za pomocą specjalnego formularza bądź maila do działu bezpieczeństwa. W zgłoszeniu takim należy wnioskować o usunięcie obraźliwych treści, przy jednoczesnym wykonaniu kopii oraz zabezpieczeniu tzw. logów na potrzeby prowadzenie ewentualnego postępowania.Flaming
Flaming, podobni jak trolling, jest formą agresji werbalnej w internecie. Zjawisko to polega na celowym zaognianiu wymiany zdań między użytkownikami w serwisach społecznościowych. Podczas takiego ataku bardzo szybko dochodzi do odejścia od pierwotnego ataku rozmowy. Przejawem takiego zachowania jest agresja, obelgi, a nawet groźby. Tego typu dyskusje powinny być zgłaszane i usuwane przez moderatorów stron internetowych.Ksenofobia
Ksenofobia to niechęć, wrogość, lęk w stosunku do obcych lub innych. Zazwyczaj zjawisko to dotyczy cudzoziemców bądź mniejszości narodowych. Często źródłem ksenofobii jest patrzenie na świat przez pryzmat stereotypów. Zjawisko to jest klasyfikowane przez specjalistów jako język wrogości i nie podlega sankcjom karnym.Mowa nienawiści (hate speach)
Mowa nienawiści to znieważanie, pomawianie, nawoływanie do nienawiści wobec osoby, grupy lub innego wskazanego podmiotu. Polega ona na kierowaniu negatywnie nacechowanych emocjonalnie wypowiedzi tworzonych na podstawie uprzedzeń. Mowa nienawiści służy do propagowania antyspołecznych zachowań i dyskryminacji ze względu na rozmaite cechy, takie jak rasa, narodowość, płeć, wiek, światopogląd religijny, tożsamość płciowa czy też orientacja psychoseksualna. Odnosząc się do mowy nienawiści należy wyraźnie rozgraniczyć "język wrogości" od prawdziwej mowy nienawiści. Ta pierwsza definicja odnosi się do negatywnych ocen bardzo często opartych na uprzedzeniach i stereotypach. Natomiast prawdziwa mowa nienawiści polega na wezwaniu do konkretnego wezwania względem podmiotu wypowiedzi. Polskie prawo klasyfikuje znieważanie lub nawoływanie do nienawiści na tle narodowościowy, rasowym, etnicznym oraz wyznaniowym na podstawie art. 256 i 257 Kodeksu karnego. Natomiast w przypadku mowy nienawiści, która odnosi się do różnic na tle psychoseksualnym mona posiłkować się art. 190 (groźba karalna), 212 (zniesławienie), 216 (znieważenie) Kodeksu karnego.Nadmierne korzystanie z Internetu
Czyli uzależnienie od Internetu bądź nadużywanie Internetu to termin odnoszący się do osób, które spędzają bardzo dużo czasu w Sieci kosztem innych aktywności. Zachowania takie pociągają za sobą szereg negatywnych konsekwencji w różnych aspektach życia. Z powodu uzależnienia od Internetu potrafią ucierpieć nie tylko relacje społeczne, ale także praca czy edukacja.Obraza uczuć religijnych
Obrazę uczuć religijnych reguluje art. 196 Kodeksu karnego. Zapis ten jednoznacznie stwierdza, że znieważenie przedmiotu czci religijnej lub miejsca przeznaczonego do publicznego wykonywania obrzędów religijnych jest przestępstwem. Wykroczenie takie należy zgłaszać na Policję bądź do prokuratury wraz z kopią dowodu przestępstwa.Pornografia dziecięca
Pornografia dziecięca są to wszelakiego rodzaju materiały przedstawiające seksualne wykorzystanie dziecka. Pojęcie to funkcjonuje w zapisach prawnych większości państw świata. Osoby i instytucje walczące z produkcją i rozpowszechnianiem materiałów pornograficznych z udziałem nieletnich od lat postulują o zmianę tej nazwy na materiały przedstawiające seksualne wykorzystanie dziecka. "Pornografia dziecięca" jest nieadekwatną nazwą ponieważ sugeruje, że jest to jeden z produktów legalnej w większości krajów na świecie branży pornograficznej. Wszystkie materiały z wykorzystaniem seksualnym dzieci to dowód popełnienia przestępstwa. A opublikowanie takiej treści w Internecie jest jednym z etapów długofalowego przestępstwa. Wcześniejszymi etapami są uwodzenie dziecka, wykorzystanie seksualne, udokumentowanie tego aktu, a następnie rozpowszechnienie materiału. Wszystkie te etapy są karalne. Warto także zwrócić uwagę na materiały, które nie są kwalifikowane jako nielegalne ponieważ nie niosą treści pornograficznych, natomiast stanowią nadużycie i są formą wykorzystania seksualnego. Mowa tutaj o tzw. modelingu dziecięcym. Polega on na fotografowaniu dziewczynek w wieku 5-12 lat w mocnym makijażu, skąpo ubranych, bardzo często w erotycznych pozach. Oczywiste jest, że sa to treści atrakcyjne do osób o pedofilskich skłonnościach.Prawodawstwo a pornografia dziecięca
W polskim ustawodawstwie przepisy dotyczące treści pornograficzne z udziałem małoletnich reguluje art. 202 Kodeksu karnego. Ostatnia nowelizacja tego artykułu miała miejsce w 2014 roku i wprowadziła następujące zmiany:- Ujednolicenie wieku małoletniego. Obecnie jest to każda osoba poniżej 18 roku życia.
- Karalność uzyskiwania dostępu do treści pornograficznych z udziałem małoletniego.
- Karalność uczestnictwa w prezentacjach treści pornograficznych z udziałem małoletniego, również za pośrednictwem sieci teleinformatycznych.
- Wszystkie materiały ukazujące dziecko uczestniczące w rzeczywistych lub stymulowanych zachowaniach o wyraźnie seksualnym charakterze.
- Wszelkie przedstawienia organów płciowych dziecka w celach głównie seksualnych.
- Materiały ukazujące osobę wyglądającą jak dziecko uczestniczącą w rzeczywistych lub stymulowanych zachowaniach o wyraźnie seksualnym charakterze. A także materiały przedstawiające organy płciowe osób wyglądających jak dziecko, w celach głównie seksualnych.
- Realistyczne obrazy dziecka uczestniczącego w zachowaniach o wyraźnie seksualnym charakterze lub realistyczne obrazy organów.
"Pozytywna" pedofilia
Pozytywna pedofilia jest to pogląd, jakoby rodzice i opiekunowie powinni uwzględniać potrzeby seksualne dzieci. Osoby propagujące "pozytywną" pedofilię zakładają, że dziecko posiada potrzeby o takim charakterze, a dorośli powinni ułatwić zdobywanie doświadczeń związanych z seksualnością. Osoby te zakładają także, że dziecko jest równoprawnym i świadomym partnerem seksualnym. Charakterystyczne dla grupy "pozytywnych" pedofilów jest przywoływanie znanych postaci oraz autorytetów ze świata kultury czy też autorytety pedagogiczne jako prekursorów ruchu oraz wzorce do naśladowania. Komunikaty kierowane są również do dzieci - potencjalnych ofiar wykorzystania seksualnego. Dotyczą one m.in. tego, w jaki sposób mogą one pomóc oskarżonemu o pedofilię dorosłemu przyjacielowi. "Pozytywnych" pedofili można podzielić na dwie grupy: boylovers (osoby preferujące chłopców) girllovers (osoby preferujące dziewczynki). "Pozytywna" pedofilia jest karalna. Mówi o niej art.200b Kodeksu karnego: Kto publicznie propaguje lub pochwala zachowania o charakterze pedofilskim, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.Pro-ana (porcelanowe motyle)
Pro- ana to termin odnoszący się do promowania anoreksji jako świadomego wyboru i pożądanego stylu życia. Ruch pro-ana jest bardzo aktywny w Internecie i szczególnie popularny wśród dziewcząt. Uczestników tego ruchu nazywa się porcelanowymi motylami. Przejawem działań ruchu pro-ana są bardzo często blogi dziewcząt, które opisują swoją obsesyjną walkę o nienaganną figurę. Hasło przewodnie brzmi "Jeśli nie jesteś szczupła, to znaczy, że nie jesteś atrakcyjna". Blogi te często ukazują tzw. thinspiracje, czyli zdjęcia wychudzonych modelek. Uczestnicy tego ruchu komunikują się między sobą, tworzą grupy zamknięte i fora, na których wymieniają się doświadczeniami. Doradzają sobie jak ukrywać przed rodzicami fakt niejedzenia, wymieniają dietami 500 kalorii bądź maskowania spadku wagi. Ana pochodzi od słowa anoreksja, czyli patologicznego zaburzenia polegającego na obsesyjnym głodzeniu się. Celem takiego działania jest chorobliwie wychudzona sylwetka. Wiąże się to z bardzo wieloma problemami związanymi z niedożywieniem. W skrajnych przypadkach może prowadzić do śmierci.Rasizm
Niestety zjawisko rasizmu obecne jest także w internecie. Polega ono na dyskryminacji rasowej, czyli przyjęciu poglądów o wyższości jednej rasy nad drugą. Przejawia się to tym, iż osoba uważająca siebie za przynależną do "rasy wyższej", dąży do dominacji nad "rasą niższą". W skrajnych przypadkach nawet do jej eliminacji. Nawolywanie do nienawiści rasowej oraz znieważanie ze względu na pochodzenie rasowe uznane jest w Polsce za przestępstwo na podstawie art. 256 i 257 Kodeksu karnego. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż najwięcej rasistowskich treści publikowanych jest w Stanach Zjednoczonych. W myśl pierwszej poprawki do Konstytucji USA, chroniącej wolność słowa, są one legalne. Wyjątkiem są sytuacje, w których powodują "nagłe i oczywiste niebezpieczeństwa".Sexting
W pierwotnym znaczeniu termin ten obejmował wysyłanie zdjęć lub wiadomości o charakterze seksualnie sugestywnym. Obecnie, wraz z rozwojem nowoczesnych technologii, są to wszelkiego rodzaju materiały o charakterze erotycznym przesyłane za pomocą smartfonów. Włącznie z filmami video. Zjawisko to obejmuje wszystkie grupy wiekowe, jednak największą popularnością i największe zagrożenia niesie wśród nastolatków. Zagrożenie sextingu wiąże się z upublicznieniem i rozpowszechnieniem treści prywatnych, co może być katastrofalne w skutkach dla młodej osoby. Warto także zwrócić uwagę na fakt, iż wytwarzanie, przesyłanie i upublicznianie takich treści może mieć także charakter nielegalny. Czasami może się także wiązać z pozyskiwaniem korzyści materialnych, w związku z dystrybucją takich treści.Sextortion
Sextorion jest kolejnym nowym zagrożeniem, które niesie ze sobą Internet. Jego ofiarami są przede wszystkim nastolatki, ale może dotyczyć także dzieci. Polega na kradzieży, a w dalszym etapie na procesie uwodzenia. Sprawca, zazwyczaj w nielegalny sposób wchodzi w posiadanie materiałów prezentujących ofiarę w kontekście seksualnym. Następnie szantażuje ofiarę, grożąc ujawnieniem kompromitujących zdjęć czy też filmów. W zamian oczekuje pieniędzy bądź wymusza produkcję kolejnych materiałów pornograficznych. Ofiary w poczuciu wstydu boją się wyznać prawdę dorosłym dlatego potrafią pozostawać zależne od swojego stręczyciela przez bardzo długi czas.Stalking
Stalking to nasilające się zjawisko polegające na uporczywym i powtarzającym się nagabywaniu, nękaniu lub wręcz prześladowaniu osoby za pomocą nowoczesnych technologii. Może to być także podszywanie się w Internecie pod tę osobę. Stalking jest przestępstwem w myśl Kodeksu karnego i został opisany w art. 190a: § 1. Kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. § 2. Tej samej karze podlega, kto, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek lub inne jej dane osobowe w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej. § 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. § 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 2 następuje na wniosek pokrzywdzonego.Treści pornograficzne
W polskim prawie nie istnieje definicja terminu "treści pornograficzne". Ocena zależy zatem od Sądu, który może opierać się na opinii powołanego seksuologa. Definiując ten termin zwraca się uwagę na elementy subiektywne oraz obiektywne. Te pierwsze odnoszą się do zamiaru twórcy, natomiast te drugie do samej treści oraz skutków jej odbioru. W komentarzu do Kodeksu karnego pod redakcją M. Filar znajdujemy wyjaśnienie, że materiał można traktować jako pornograficzny jeżeli równocześnie i łącznie charakteryzuje się następującymi cechami:- Treścią prezentacji jest przedstawienie przejawów płciowych i życia seksualnego człowieka.
- Przedstawienie to koncentruje się na prezentowaniu techniczno-biologicznych aspektów z pominięciem wszelkiej warstwy intelektualno-personalistycznej (choć podnoszony niekiedy w literaturze element braku miłości jest przesadą).
- Przedstawienie to zawiera przedstawienie organów płciowych w ich seksualnych funkcjach, w szczególności w ich bezpośrednim zetknięciu się podczas rodzajów stosunków seksualnych przez co zyskuje ono postać całkowicie zdehumanizowanej rejestracji "technologii sexu".
- Przedmiotowe aspekty prezentacji wskazują jednoznacznie, iż jedyną lub główną intencją twórcy było wywołanie u odbiorcy podniecenia seksualnego.
- Kryterium pomocniczym może być walor estetyczny danej prezentacji. Im jest on niższy, tym bardziej sugerować może ocenę danej prezentacji jako pornograficznej.
Prawodawstwo polskie a pornografia
Polski kodeks karny reguluje obrót niektórymi treściami pornograficznymi. Najważniejsza jest ochrona dzieci i młodzieży przed szkodliwymi treściami, którą reguluje art. 200 Kodeksu karnego. Zabrania on prezentowania treści pornograficznych dzieciom do lat 15. W praktyce internetowej oznacza to nakładanie ostrzeżeń przed materiałami pornograficznymi. Wejście na stronę internetową, podstronę lub konkretny materiał powinno wymuszać ostrzeżenie. Praktycy zalecają zamieszczanie takich ostrzeżeń w formie tekstu, tak aby były one czytelne dla mechanizmów filtrujących. Należy zaznaczyć, iż fakt zaznaczenia przez osobę małoletnią, że wyraża chęć zapoznania się z materiałami pornograficznymi, nie zwalnia sprawcy z wyłączenia jego odpowiedzialności. Rozróżnia się pornografię miękką oraz pornografię twardą (w której wyszczególnia się pornografię dziecięcą). Występuje wiele różnic między klasyfikacją materiałów i zaliczaniu ich do konkretnych grup. Pamiętać należy, że nie ma klasyfikacji doskonałej, a podział na poszczególne grupy jest nieostry. Równie problematyczna jest klasyfikacja materiałów jako dzieł sztuki czy też pomoc dydaktyczna. Często kontekst materiałów czy też komentarz nadawcy mogą wpływać na interpretację. Ponadto należy mieć na uwadze, iż klasyfikacja danego materiału będzie zależna od dorobku kulturowego, społecznego i politycznego danej społeczności a ocena może z czasem ulec zmianie.Treści szkodliwe
Treści szkodliwe są to treści, które wywołują negatywne emocje u odbiorcy. Są to także treści, które prowokują niebezpieczne zachowania - dlatego są nieodpowiednie dla dzieci. Są one szczególnie szkodliwe dla najmłodszych użytkowników Internetu i mogą wywoływać długotrwałe negatywne konsekwencje emocjonalne oraz poznawcze - wypaczając obraz rzeczywistości. Do treści szkodliwych zaliczyć możemy:- pornografię.
- treści obrazujące przemoc (okrucieństwo wobec zwierząt, materiały prezentujące ofiary wypadków).
- materiały nawołujące do samobójstw lub samookaleczeń, ewentualnie szkodliwych dla zdrowia zachowań. Mogą to być również treści, które zachęcają do zażywania niebezpiecznych substancji.
- treści dyskryminacyjne oraz takie, które nawołują do wrogości i nienawiści.